In de jaren 1515 - 1520
In 1515 werd de vrouw van boer Pier Gerlofs Donia in Kimswerd het slachtoffer van Hollandse en Saksische huurlingen. Pier pakte zijn wapens op en werd algauw een gevreesde rebellenleider tegen de Saksische en Bourgondische machthebbers.

Pier Gerlofs Donia uit Kimswerd

Pier Gerlofs Donia was een welvarende boer in het dorp Kimswerd. Hij woonde daar met zijn vrouw en twee dochters op zijn boerderij Doniastate. Volgens beschrijvingen uit die tijd was Pier een grote en buitengewoon  sterke man. Daarom werd hij Grutte Pier, Grote Pier, genoemd.

Het waren onrustige tijden waarbij dorpen zich vaak moesten verdedigen. De weerbare mannen werden  geacht hadden wapens in huis te hebben waarmee ze hun bezit, dorp en regio in een militie konden verdedigen. Pier Donia deed dat ook en had daardoor in 1515, toen hij 35 jaar was, al een flinke militaire ervaring opgedaan.

De oprichting van de Arumer Zwarte Hoop van Grutte Pier.

De aanval op Kimswerd

Op 29 januari 1515 viel een bende huurlingen en burgers uit Franeker die de hertog van Saksen steunden het dorp Kimswerd binnen en plunderden en vernietigden het dorp. Ook de boerderij van Pier werd tot de grond toe afgebrand. Pier en zijn dochters overleefden de aanval maar zijn vrouw en veel dorpsgenoten werden gedood.

Pier was berooid en verbitterd en ging voor de wraak. De plunderaars uit Franeker steunde de hertog van Saksen. De hertog was ook stadhouder van Holland. Met het huurlingenleger De Zwarte Hoop probeerde de hertog de macht in Friesland te krijgen.

Pier Gerlofs Donia zoekt wraak

De op wraak beluste Pier sloot zich net als 40 tot 70 mannen uit verwoeste dorpen als Kimswerd, Witmarsum aan bij de belangrijkste tegenstander van de hertog van Saksen, de hertog van Gelre. De hertog van Gelre voerde deze strijd op land en ter zee.

In de kronieken van tijdgenoot Worp van Thabor had Pier al in maart 1515, dus al twee maanden na de verwoesting van zijn boerderij de beschikking over een kleine vloot seinschepen waarmee hij een kleine vloot schepen uit Holland met wapens en het soldij voor de Zwarte Hoop buitmaakte.

Een andere geschiedschrijver uit die tijd, de monnik Peter Jacobszoon van Thabor, noemt de eerste actie van Pier pas bij een gebeurtenis in 1516.

Hoe dan ook maakte Pier het leven van de Hollanders en  buitenlandse huurlingen flink zuur. Friese tegenstanders werden nog gevangen genomen maar de rest werd gedood.

Grote Pier gaat de zee op

Grote Pier kaapt Hollandse schepen op de Zuiderzee

Pier wordt een succesvolle kaper

Grote Pier verstoorde de handel van Holland via de Zuiderzee en wist ook op land grote schade toe te brengen in het gebied van de hertog van Saksen en later dat jaar van zijn opvolger de hertog van Bourgondië.

 In mei 1516 stuurde Holland een vloot met 2000 tot 3000 huurlingen naar Workum, de thuishaven van Pier. Ze brachten grote schade toe aan Pier maar hij kon zich met het eerder buitgemaakte geschut goed verdedigen.

De aanval op Workum door de Bourgondiërs

Pier trok zich niets aan van de wapenstilstand van juni 1515. In deze periode plunderde hij onder andere de eilanden Texel en Wieringen

Pier verdedigt Sneek, valt Dokkum aan en valt Holland binnen

Eind Januari 1517 was Grote Pier met zijn mannen in Sneek. De stad werd van vier kanten aangevallen door de Bourgondiërs maar Grutte Pier en zijn mannen gingen iedere dag de stadspoorten uit om met hen te vechten.

Het beleg van Sneek in januari 1517

Het jaar 1517 was sowieso een druk jaar voor Grote Pier

In februari 1517 bracht hij in Holland grote schade toe aan Waterland en Huisduinen.

In maart en april 1517 was er de strijd om Hindeloopen en Nijeklooster.

Het beleg van Dokkum in mei 1517

In juni plunderde en brandde hij Medemblik.

Hij voer toen met zo'n 150 schepen vanuit Friesland naar Medemblik. De stad werd geplunderd en platgebrand. Daarna voer Grote Pier met zijn bemanning terug naar Friesland.

De grootste schade in Holland bracht hij echter indirect toe door het huurlingenleger de Zwarte Hoop, dat inmiddels in dienst genomen was door de hertog van Gelre, de Zuiderzee over te zetten.

De Zwarte Hoop bleef in Holland en trok al verwoestend en plunderend door Alkmaar, Beverwijk, Spaarndam naar Asperen.

Daarna was er nog een belegering van Hoorn in september 1518 die niet slaagde maar wel voor grote onrust zorgde.

Pier sterft in Sneek in zijn bed

Ondertussen werd het ook in Friesland steeds duidelijker dat het eerste belang van de hertog van Gelre niet de Friese vrijheid was. Grote Pier heeft op verzoek van de hertog in 1519 nog Emmerich aan de Rijn aangevallen maar daarna heeft hij zich teruggetrokken in Sneek.

Pier stierf in bed in Sneek in 1520 op veertigjarige leeftijd.

De leiding van zijn rebellenleger had hij toen al overgedragen aan zijn tweede man, zijn vermoedelijke neef Wijerd Jelckama.

In 1523 werd Wijerd Jelckama samen met de laatst overgebleven rebellen van Grote Pier onthoofd in Leeuwarden.

De dood van Grutte Pier.

De terechtstelling van Wijerd Jelckama in Leeuwarden.

Een beschrijving van iemand die Grutte Pier kende

Tijdgenoot Peter Jacobszoon van Thabor heeft Grutte Pier wel eens gezien. Zo overnachtte Grutte Pier in 1517 in klooster Thabor bij Sneek. Peter en Worp waren hier monniken. In zijn kroniek beschrijft deze monnik Pier na zijn dood als:

In datzelfde jaar van 20, is de grote Pier overleden, op de nacht van Sint Lucas. Over deze Pier was veel gesproken in Holland, in Brabant en in andere landen, over zijn grote kracht en verschrikkelijkheid, en over zijn grote ogen.

Men overdreef en maakte hem nog groter dan hij al was. Maar zelfs in het echt was hij een grote, zware man met grote ogen, brede schouders en een grote baard, en verschrikkelijk om te zien, vooral als hij boos was; en hij sprak en gedroeg zich onbeholpen en grof; want hij kon niet behendig spreken in het openbaar of voor edelen.

Maar met zijn grove Friese uitspraken kwam hij ook vooruit, en dat deed hij zo onhandig, dat alle mensen die erbij stonden, moesten lachen. En hij was dapper en fel tegen de vijanden, maar hij was redelijk van hart als een christen man.

Weetjes rondom Grutte Pier

1. Grutte Pier had een zwaard van twee meter lang waarmee hij meerdere mannen tegelijkertijd kon onthoofden. Dit zwaard is te zien in het Fries Museum in Leeuwarden. Of dit het echte zwaard van Grutte Pier is weten we niet helemaal zeker. Het kan ook van zijn tweede man Wijerd Jelckama geweest zijn die ook groot en sterk was. Het is echter wel vastgesteld dat met  dit zwaard gevochten is.
2. Volgens de legende stelde Grutte Pier vast of een gevangene Fries was of niet door hem te laten zeggen: Bûter, brea en griene tsiis, wa’t dat net sizze kin is gjin oprjochte Fries. Voor de gevangene hing er veel vanaf want als het hem niet lukte om de vele lastige klanken in die zin vloeiend uit zijn mond te krijgen zou hij over boord gegooid worden of op een andere vervelende manier aan zijn einde komen.
3. Tijdgenoot Peter van Thabor beschreef Grutte Pier als een Grote swarte man met grote ogen. Pier was ook lang, meer dan 2 meter.
4. Grutte Pier was heel sterk. Volgens de verhalen kon hij munten tussen zijn vingers verbuigen. Ook heeft hij eens een volwassen paard op zijn schouders genomen.